Freeze, fight en flight in sociaal onveilige situaties
In veel bedrijven hebben prestaties en productiviteit meer prioriteit dan een sociaal veilige werkplek. En als het al over veiligheid gaat, dan ligt de nadruk vaak op fysiek onveilige situaties. Toch is het creëren van sociale veiligheid net zo belangrijk. 1 op de 5 werknemers voelt zich wel eens onveilig op de werkvloer. Door te leren hoe mensen instinctief kunnen reageren op sociaal onveilige situaties, kun je bepaald gedrag beter verklaren. Dit zijn natuurlijke, menselijke reacties op “gevaar”, en door begrip te tonen voor wat er in iemand omgaat kun je beter reageren. Bijvoorbeeld iemand te hulp schieten die bevriest, of escalatie voorkomen als iemand in de fight -reactie krijgt.
Freeze-reactie op de werkvloer
Soms kom je in een situatie terecht die zó overweldigend is dat je bevriest. Als overlevingsmechanisme zorg je dat je minder zichtbaar wordt, om zo aan het gevaar te ontkomen. De freeze-reactie treedt dus op als de andere twee reacties (fight en flight) onbereikbaar zijn.
“Als haar leidinggevende haar weer “per ongeluk” aanraakt, voelt het alsof Maaike een black-out krijgt.”
Maaike werkt als een van de weinige vrouwen bij een bedrijf in de installatietechniek. Ze is veel “grappige” maar ongepaste opmerkingen gewend en weet haar mannetje vaak goed te staan. Totdat de opmerkingen van haar leidinggevende steeds verder richting haar grens gaan. Hij komt ook steeds dichterbij als ze in gesprek zijn en raakt haar regelmatig “per ongeluk” aan. Maaike neemt zich voor om dit op het moment dat het gebeurt te zeggen, maar het overvalt haar altijd en ze zegt er dan toch niks van omdat ze zo gespannen is. Het voelt dan alsof een soort black-out krijgt. Ze bevriest.
Dit is een voorbeeld waarin duidelijk sprake is van een freeze-reactie op een onveilige situatie. De freeze-reactie is geen teken van zwakte. Het is een overlevingsmechanisme – een techniek die het lichaam instinctief toepast om verdere schade te voorkomen. Maaike stemt, door te verstijven, dus níet in met het gedrag van haar leidinggevende.
“Als haar leidinggevende haar weer “per ongeluk” aanraakt, voelt het alsof Maaike een black-out krijgt.”
Maaike werkt als een van de weinige vrouwen bij een bedrijf in de installatietechniek. Ze is veel “grappige” maar ongepaste opmerkingen gewend en weet haar mannetje vaak goed te staan. Totdat de opmerkingen van haar leidinggevende steeds verder richting haar grens gaan. Hij komt ook steeds dichterbij als ze in gesprek zijn en raakt haar regelmatig “per ongeluk” aan. Maaike neemt zich voor om dit op het moment dat het gebeurt te zeggen, maar het overvalt haar altijd en ze zegt er dan toch niks van omdat ze zo gespannen is. Het voelt dan alsof een soort black-out krijgt. Ze bevriest.
Dit is een voorbeeld waarin duidelijk sprake is van een freeze-reactie op een onveilige situatie. De freeze-reactie is geen teken van zwakte. Het is een overlevingsmechanisme – een techniek die het lichaam instinctief toepast om verdere schade te voorkomen. Maaike stemt, door te verstijven, dus níet in met het gedrag van haar leidinggevende.
Fight-reactie op de werkvloer
Een ander overlevingsmechanisme om je te beschermen te geen gevaar is de verdediging, oftewel: terugvechten. Fight kan betekenen dat je letterlijk terugslaat of dat je dat verbaal doet. Het is eigenlijk het tegenovergestelde van de freeze-reactie.
“Brian voelt zich voorschut gezet ten opzichte van zijn collega’s en patiënten. Hij gaat de confrontatie direct aan om te laten zien dat hij niet zwak is”.
Brian werkt op een drukke afdeling in het ziekenhuis. In stressvolle situaties reageren collega’s soms onnodig gepikeerd. Brian heeft een vraag gesteld aan zijn collega, maar hij krijgt een sneer terug dat hij niet zulke “domme” vragen moet stellen. Patiënten en collega’s horen dit ook. Hij voelt zich bedreigd, schaamt zich en haalt verbaal uit naar zijn collega zonder hier echt over na te denken. Hij scheld haar uit, loopt naar haar toe en schreeuwt dat ze dit nog een keer moet zeggen. Hij gaat een confrontatie aan. Dit is een vechtreactie.
Om escalaties door het fight-mechanisme te voorkomen, blijft het credo om sociaal onveilige situaties te leren herkennen. En impuls krijgen om te “vechten” is een menselijke reactie, maar geen gewenste reactie. Door deze impuls te herkennen kun je leren om even adem te halen en niet meteen instinctief te handelen.
“Brian voelt zich voorschut gezet ten opzichte van zijn collega’s en patiënten. Hij gaat de confrontatie direct aan om te laten zien dat hij niet zwak is”.
Brian werkt op een drukke afdeling in het ziekenhuis. In stressvolle situaties reageren collega’s soms onnodig gepikeerd. Brian heeft een vraag gesteld aan zijn collega, maar hij krijgt een sneer terug dat hij niet zulke “domme” vragen moet stellen. Patiënten en collega’s horen dit ook. Hij voelt zich bedreigd, schaamt zich en haalt verbaal uit naar zijn collega zonder hier echt over na te denken. Hij scheld haar uit, loopt naar haar toe en schreeuwt dat ze dit nog een keer moet zeggen. Hij gaat een confrontatie aan. Dit is een vechtreactie.
Om escalaties door het fight-mechanisme te voorkomen, blijft het credo om sociaal onveilige situaties te leren herkennen. En impuls krijgen om te “vechten” is een menselijke reactie, maar geen gewenste reactie. Door deze impuls te herkennen kun je leren om even adem te halen en niet meteen instinctief te handelen.
Flight-reactie op de werkvloer
Het laatste overlevingsmechanisme is vluchten. Flight betekent dat je jezelf uit een bedreigende situatie redt door weg te gaan, of door je terug te trekken naar een veilige plaats. Daarnaast kan het ook betekenen dat je onveilige situaties vermijdt.
“Jason wil de negatieve feedback helemaal niet horen. Hij zoekt wel een andere baan zodat hij dit niet meer hoeft te bespreken”
Tijdens een functioneringsgesprek met zijn leidinggevende krijgt Jason te horen dat hij van een project gehaald wordt omdat zijn bijdrage niet voldoende is. Jason was hier al onzeker over maar had dit niet verwacht. Hij weet niet goed wat hij moet zeggen of doen en besluit op te staan en naar buiten te lopen. Hij wil dit gesprek niet voeren omdat hij niet weet hoe hij moet reageren als er gezegd wordt wat hij verkeerd doet. Feedback voelt als een aanval, en dat wil hij koste wat koste vermijden. Hij neemt zich voor om direct te gaan zoeken naar een andere baan omdat hij hier helemaal niet meer terug wil komen. Jason heeft een vluchtreactie.
Vluchtgedrag op de werkvloer helpt om aan een onveilige situatie te ontkomen, en is natuurlijke gedrag voor zelfbescherming. Het is een impulsieve reactie om weg te lopen van een situatie en dit niet meer op te willen lossen. In sommige situaties kan het juist goed zijn om even weg te lopen, maar dan moet de situatie wel later besproken en opgelost worden.
“Jason wil de negatieve feedback helemaal niet horen. Hij zoekt wel een andere baan zodat hij dit niet meer hoeft te bespreken”
Tijdens een functioneringsgesprek met zijn leidinggevende krijgt Jason te horen dat hij van een project gehaald wordt omdat zijn bijdrage niet voldoende is. Jason was hier al onzeker over maar had dit niet verwacht. Hij weet niet goed wat hij moet zeggen of doen en besluit op te staan en naar buiten te lopen. Hij wil dit gesprek niet voeren omdat hij niet weet hoe hij moet reageren als er gezegd wordt wat hij verkeerd doet. Feedback voelt als een aanval, en dat wil hij koste wat koste vermijden. Hij neemt zich voor om direct te gaan zoeken naar een andere baan omdat hij hier helemaal niet meer terug wil komen. Jason heeft een vluchtreactie.
Vluchtgedrag op de werkvloer helpt om aan een onveilige situatie te ontkomen, en is natuurlijke gedrag voor zelfbescherming. Het is een impulsieve reactie om weg te lopen van een situatie en dit niet meer op te willen lossen. In sommige situaties kan het juist goed zijn om even weg te lopen, maar dan moet de situatie wel later besproken en opgelost worden.
Creëer een veilige werkomgeving, waarin iedereen zich op zijn gemak voelt
Om iets te doen aan ongewenst gedrag op de werkvloer, is het van belang dat zowel werkgever als medewerkers de freeze, fight en fligh-reacties begrijpen en herkennen. Dat maakt het makkelijker om gedrag van medewerkers te verklaren en escalatie te voorkomen.
Alleen met dat bewustzijn kun je een ondersteunende omgeving creëren, waarin werknemers zich veilig voelen om bezorgdheid te uiten en de juiste ondersteuning te krijgen. Op die manier ontstaat een positieve werkcultuur, waarin elk individu wordt gerespecteerd en gewaardeerd. Heeft jouw bedrijf daar een steuntje in de rug bij nodig? Met onze cursus ‘Omgaan met agressie en ander ongewenst gedrag’ leer je hoe je sociaal onveilige situaties herkent en hoe je er professioneel mee omgaat. Ook wissel je ervaringen uit met andere deelnemers. De cursus is ook individueel te volgen.
Alleen met dat bewustzijn kun je een ondersteunende omgeving creëren, waarin werknemers zich veilig voelen om bezorgdheid te uiten en de juiste ondersteuning te krijgen. Op die manier ontstaat een positieve werkcultuur, waarin elk individu wordt gerespecteerd en gewaardeerd. Heeft jouw bedrijf daar een steuntje in de rug bij nodig? Met onze cursus ‘Omgaan met agressie en ander ongewenst gedrag’ leer je hoe je sociaal onveilige situaties herkent en hoe je er professioneel mee omgaat. Ook wissel je ervaringen uit met andere deelnemers. De cursus is ook individueel te volgen.
Lees meer
-
Checklist sociale veiligheid: zo borg je een veilige werkvloerSociale veiligheid is net zo belangrijk als fysieke veiligheid. Werkgevers hebben een zorgplicht om medewerkers te beschermen tegen psychosociale arbeidsbelasting (PSA) zoals agressie, pesten, discriminatie en (seksuele) intimidatie. Dat volgt uit artikel 7:658 BW (zorgplicht werkgever) en de Arbowet, die organisaties verplicht beleid te voeren om PSA te voorkomen of te beperken. Met onze praktische checklist geef je sociale veiligheid een vaste plek in beleid én dagelijks gedrag.
-
Meldingsformulier ongewenst gedrag: zorg voor een veilige werkomgevingIedere organisatie is wettelijk verplicht om te zorgen voor een veilige en gezonde werkomgeving (artikel 7:658 BW). Dat geldt niet alleen voor fysieke veiligheid, maar ook voor sociale veiligheid. Ongewenst gedrag op de werkvloer, zoals intimidatie, pesten of agressie, kan de sfeer flink beïnvloeden, het werkplezier verminderen én de gezondheid schaden. Om incidenten te signaleren en structureel aan te pakken, is een meldingsformulier ongewenst gedrag een krachtig hulpmiddel. -
Witteboordenagressie: subtiele agressie op de werkvloer herkennen en aanpakkenAgressie op de werkvloer is steeds vaker een realiteit, maar niet altijd in de vorm van schreeuwen of fysiek geweld. Een van de meest onderbelichte vormen is witteboordenagressie. Deze subtiele, manipulatieve agressie kan een enorme impact hebben op medewerkers, klanten en teams. In dit artikel leggen we uit wat witteboordenagressie is, hoe je het herkent en welke technieken je kunt gebruiken om het effectief aan te pakken. -
-
Crisismanagement: 10 veelgehoorde excuses en waarom ze niet kloppenEen crisis komt altijd onverwachts. Toch wachten veel organisaties tot het écht misgaat voordat ze werk maken van crisismanagement. “Het gebeurt hier toch niet.” “We hebben geen tijd.” “Daar zijn anderen voor.” Herkenbaar? Dan ben je niet de enige. Maar deze excuses zijn gevaarlijk en maken je organisatie extra kwetsbaar als het erop aankomt. We zetten de meest gehoorde redenen op een rij, en leggen uit waarom ze je juist nú aan het denken moeten zetten. -
Weerstand tegen sociale veiligheid? 10 redenen ontkrachtIn veel organisaties heerst nog steeds de gedachte dat sociale veiligheid vanzelfsprekend is of zelfs overdreven. "Daar moet je tegen kunnen" of "daar hebben wij geen budget voor". Deze uitspraken komen veel vaker voor dan we zouden willen. Maar sociale veiligheid is geen bijzaak. Het is essentieel voor het welzijn van medewerkers én een serieuze verplichting. De Arbowet stelt namelijk dat werkgevers verplicht zijn om een sociaal veilige werkomgeving te bieden. Maar waarom is er dan toch vaak weerstand om hier actief mee aan de slag te gaan? We ontkrachten de meest gehoorde redenen. -
Microagressie op de werkvloerEen opmerking met een glimlach. Een ‘grapje’ tussendoor. Een compliment dat geen compliment blijkt, of een vraag die aanvoelt als een oordeel. Microagressie is zelden grof of luid. Juist omdat het zo subtiel is, valt het vaak niet op en wordt het des te lastiger om er iets van te zeggen. Maar de impact? Die is er wel degelijk. -
Oefenen in een crisisruimte: een veilige leeromgeving voor levensechte drukIn een crisissituatie kan elke seconde het verschil maken. Het vermogen om snel en doordacht te reageren, zonder paniek, is van cruciaal belang. Maar hoe weet je of jouw team echt voorbereid is op zo'n situatie? Het antwoord is simpel: door te oefenen. En niet zomaar oefenen, maar in een realistische, gecontroleerde omgeving. In een speciaal ingerichte crisisruimte kun je de druk ervaren die hoort bij een echte crisis. Dit maakt oefenen in een crisisruimte van onschatbare waarde. We delen hier 5 voordelen. -
6 ontwikkelingen die invloed hebben op sociale veiligheidSociale veiligheid op de werkvloer is geen vast gegeven. De wereld verandert razendsnel en organisaties moeten meebewegen. Demografische ontwikkelingen, technologische innovaties en geopolitieke verschuivingen hebben allemaal impact op hoe we omgaan met veiligheid en welzijn op het werk. Welke trends spelen een rol en hoe kun je als organisatie hierop inspelen? We zetten een aantal ontwikkelingen kort en bondig voor jou op een rij!
